Νίκος Καζαντζάκης: Δε ζυγιάζω, δε μετρώ, δε βολεύομαι! Ακολουθώ το βαθύ μου χτυποκάρδι
Το ημερολόγιο έγραφε 26 Οκτωβρίου του 1957, 58 χρόνια πριν, όταν ένας από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες μας, ο Νίκος Καζαντζάκης, άφηνε την τελευταία του πνοή, στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, όπου νοσηλευόταν με πολλαπλά προβλήματα υγείας.
Ο σπουδαίος ποιητής, φιλόσοφος, μυθιστορηματογράφος, σεναριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής, δημοσιογράφος, έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 74 χρόνων, αφήνοντας παρακαταθήκη ένα τεράστιο έργο και ιδέες που ενέπνευσαν και οδηγούν τα βήματά μας.
«Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε; Πολέμα!»Λίγες μέρες μετά, η σορός του μεταφέρεται στην Αθήνα και ο Μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος, απορρίπτει αίτημα της οικογένειας για να τεθεί σε λαϊκό προσκύνημα.
Η νεκρώσιμη ακολουθία τελικά γίνεται -προεξάρχοντος του Μητροπολίτη Κρήτης, μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Ευγένιου- στον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 5 Νοεμβρίου, όπου και τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα, ενώ ο ενταφιασμός του στον Προμαχώνα Μαρτινέγκο του Ενετικού Τείχους, παρουσία χιλιάδων κόσμου.
Παρευρέθησαν ο υπουργός Παιδείας Αχιλλέας Γεροκωστόπουλος, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ι.Θ. Κακριδής κ.ά.
Με δική του επιθυμία χαράχτηκε στον τάφο του η επιγραφή «Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Eίμαι λέφτερος.»
Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 18 Φεβρουαρίου 1883, που τότε αποτελούσε μέρος της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ολοκληρώνει τις γυμνασιακές του σπουδές στη γενέτειρά του και μετακομίζει το 1902 στην Αθήνα, για να φοιτήσει στη Νομική, από την οποία το 1906 παίρνει το δίπλωμα του διδάκτορα με άριστα.«Ελευτεριά θα πει να μάχεσαι στη γης χωρίς ελπίδα!»
Η είσοδός του στα ελληνικά γράμματα γίνεται το 1906 με το μυθιστόρημα «Όφις και Κρίνος» που γράφει με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή, το οποίο αφιερώνει στην αγαπημένη του και μετέπειτα σύζυγό του Γαλάτεια (Αλεξίου) Καζαντζάκη, ενώ δημοσιεύει το δοκίμιο «Η αρρώστια του αιώνος» στο περιοδικό «Πινακοθήκη».
Στην πορεία ασχολήθηκε σχεδόν με όλα τα είδη λόγου: Ποίηση (δραματική, επική, λυρική), δοκίμια, μυθιστορήματα (ελληνικά και γαλλικά), ταξιδιωτικές εντυπώσεις, μεταφράσεις (από τα αρχαία ελληνικά, γαλλικά, ιταλικά, αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά), κινηματογραφικά σενάρια, ιστορία, σχολικά βιβλία, παιδικά βιβλία (διασκευή και μετάφραση), λεξικά (γλωσσικά και εγκυκλοπαιδικά), δημοσιογραφία, κριτική, αρθρογραφία, αλληλογραφία.
«Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα.»Η «Ασκητική», η «Οδύσεια*», οι «21 σωματοφύλακες της Οδύσειας», οι Τερτσίνες, οι 14 τραγωδίες που περιέχονται στους τρεις τόμους του «Θεάτρου», οι επιστολές του προς τη σύζυγό του Γαλάτεια Αλεξίου και τον Παντελή Πρεβελάκη, οι εντυπώσεις από τα πολλά ταξίδια του, τα μυθιστορήματά του όπως «Ο Καπετάν Μιχάλης», «Ο φτωχούλης του Θεού» «Τόντα-Ράμπα» κ.ά., αποτελούν ένα δείγμα του τεράστιου έργου του.
Επίσης, οι ταινίες «Αυτός που πρέπει να πεθάνει» (1957) του Ζυλ Ντασσέν, «Αλέξης Ζορμπάς» (1964) του Μιχάλη Κακογιάννη, «Ο Τελευταίος Πειρασμός» (1988) του Μάρτιν Σκορσέζε, είναι βασισμένες σε έργα του Καζαντζάκη, ενώ «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη, γίνεται τηλεοπτική σειρά από την ΕΡΤ για τη σεζόν 1975-1976.
Αυτό που καθόρισε τη ζωή και το έργο του, όπως ο ίδιος έλεγε, ήταν τα ταξίδια του και τα όνειρά του. Παρίσι, Άγιον Όρος, Καύκασος, Βιέννη, Βερολίνο, Ιταλία, Κύπρος, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Σινά, Ρωσία, Κίνα, Ιαπωνία, Ισπανία, Τσεχοσλοβακία, Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία, Αυστρία, Γιουγκοσλαβία κ.ά. ήταν μερικοί από τους προορισμούς του.
Το 1954 κι ενώ το έργο του είναι ήδη γνωστό εκτός συνόρων Ελλάδας, το Βατικανό αποφασίζει να απαγορεύσει την κυκλοφορία του «Τελευταίου πειρασμού». Το 1955 η Ιερά Σύνοδος της Ελληνικής Εκκλησίας, με τη σειρά της, ζητάει από την κυβέρνηση «Ο τελευταίος πειρασμός», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και ο «Καπετάν Μιχάλης» να απαγορευτούν. Το αίτημα μάλιστα για τον αφορισμό του παραπέμφθηκε στο Πατριαρχείο και ο τότε Πατριάρχης, Αθηναγόρας, δεν τον ενέκρινε.
«Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα τ” ανθρώπου, να σπας τα σύνορα!Αξίζει να σημειωθεί ότι αμέσως μετά, ο Κρητικός συγγραφέας τηλεγράφησε στο Βατικανό τη φράση του χριστιανού απολογητή Tερτυλλιανού «Στο δικαστήριό σου ασκώ έφεση, ω Kύριε» (Ad tuum, Domine, tribunal appello) και στην Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδας έστειλε την επιστολή:
Ν” αρνείσαι ότι θωρούν τα μάτια σου!
Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει»
«Με καταραστήκατε, Άγιοι Πατέρες, εγώ σας δίνω την ευχή μου: Σας εύχομαι να “ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να “στε τόσο ηθικοί και θρησκευόμενοι όσο είμαι εγώ.»
Τον Ιούνιο του 1956, στη Βιέννη, παίρνει το Βραβείο Ειρήνης, ενώ χάνει το Νόμπελ Λογοτεχνίας από τον φίλο του Juan Ramon Jimenez.
Ο Καζαντζάκης έκανε δύο γάμους και δεν απέκτησε παιδιά. Ο πρώτος ήταν το 1911 με την ποιήτρια, πεζογράφο και θεατρική συγγραφέα Γαλάτεια Καζαντζάκη, κόρη του εκδότη Στυλιανού Αλεξίου, με την οποία χώρισε το 1926, και ο δεύτερος με την Ελένη Σαμίου το 1945, μετά από 21 χρόνια κοινής ζωής.
«Έβαλε τον εαυτό του κάτω εξήντα χρόνια μοναξιάς, τον έστιψε κι έβγαλε την καλύτερη σταγόνα που έχουμε. Κι αν ακόμη αρνηθείς όλο του το έργο, μένει ο ίδιος ο άνθρωπος» έγραψε ο Αλέξης Μινωτής για τον Νεοέλληνα συγγραφέα που πολεμήθηκε όσο κανένας άλλος.
«Ν’ αγαπάς την ευθύνη, να λες εγώ, εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο. Αν χαθεί, εγώ θα φταίω…»Ανήσυχο πνεύμα, μακριά από συμβιβασμούς και υποταγή, μια «ψυχή σαρανταπληγιασμένη κι απροσκύνητη», μιλάει μέσα από κείμενά του με τη φρεσκάδα ενός νέου, για την αγάπη στον άνθρωπο, την πίστη σε αξίες και ιδανικά, το πάθος για δημιουργία, τον ασταμάτητο αγώνα για τη ζωή, την αέναη πάλη για το ανώτερο, για την αναζήτηση της ευτυχίας μέσα από τα απλά και τα ταπεινά…
«Η ευτυχία είναι πράγμα απλό και λιτοδίαιτο -ένα ποτήρι κρασί, ένα κάστανο, ένα φτωχικό μαγκαλάκι, η βουή της θάλασσας. Τίποτα άλλο.»Η Γαλάτεια Καζαντζάκη έγραψε για τον θάνατό του: «Όρθιος, όπως έζησε, παρέδωσε την ψυχή του, σαν τον βασιλιά που, αφού γλέντησε στο μεγάλο τραπέζι, σηκώθηκε, άνοιξε την πόρτα και χωρίς να στραφεί πίσω διάβηκε το κατώφλι».
Το Αρχείο της ΕΡΤ, τιμώντας τη μνήμη του σπουδαίου λογοτέχνη (26 Οκτωβρίου 1957), ψηφιοποίησε και παρουσιάζει μέσω των ιστοσελίδων www.ert-archives.gr & www.ert.gr το επεισόδιο «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η εποχή του» της σειράς ντοκιμαντέρ «Εποχές και συγγραφείς», παραγωγής 2002.
Παρατίθενται πληροφορίες για τη γενέτειρά του, την Κρήτη, τα σχολικά του χρόνια και τις σπουδές του.
Μελετητές του έργου του καταθέτουν τις απόψεις τους και γίνεται παρουσίαση τόσο της προσωπικής-οικογενειακής ζωής όσο και του συγγραφικού και μεταφραστικού του έργου, με εκδόσεις σε όλο τον κόσμο.
Εμφανίζεται φωτογραφικό υλικό του Νίκου Καζαντζάκη με τη μητέρα του Μαρία, τις αδερφές του Αναστασία και Ελένη, τους συμμαθητές του στο Γυμνάσιο του Ηρακλείου, τις δύο συζύγους του Γαλάτεια και Ελένη, τον φίλο του ποιητή Άγγελο Σικελιανό, με αναφορές στα κοινά τους ταξίδια που διήρκεσαν πολλά χρόνια, αλλά και στη στήριξη που παρείχαν στις θέσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου κ.ά.
Η παρουσίαση επιστολών του Νίκου Καζαντζάκη, που έστειλε στον φίλο του, συγγραφέα Θράσο Καστανάκη, χρησιμοποιείται ως έμμεση, αλλά ουσιαστική προσωπική «παρουσία» του στην εκπομπή.
Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις, τους προβληματισμούς του, τα ταξίδια του και τις συναναστροφές του με προσωπικότητες, τόσο της ελληνικής όσο και της παγκόσμιας πνευματικής ζωής, κάνοντας ταυτόχρονα αναδρομή σε σύγχρονα ιστορικοπολιτικά γεγονότα της εποχής του.«Πού να βρω μια ψυχή σαρανταπληγιασμένη κι απροσκύνητη, σαν την ψυχή μου, να της ξομολογηθώ;»
Για τη λογοτεχνική συνέπεια και τη νεότητα που διακρίνει το έργο του, για τις επιρροές που δέχτηκε, για τη φιλία του με τον Άγγελο Σικελιανό, αλλά και για την απομάκρυνσή τους μετά το ταξίδι τους στο Άγιον Όρος, μιλούν οι συγγραφείς Θανάσης Βαλτινός, Φίλιππος Δρακονταειδής, ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης και ο πανεπιστημιακός καθηγητής Μιχάλης Μερακλής.
Την εκπομπή πλαισιώνει, επίσης, αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό καθώς προβάλλονται, μεταξύ άλλων, πλάνα αρχείου από ιστορικά γεγονότα του μεσοπολέμου, σκηνές από το σίριαλ του Β. Γεωργιάδη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και ηχητικά αποσπάσματα με τη φωνή του Νίκου Καζαντζάκη.
*Ο τίτλος του βιβλίου «Οδύσεια» έχει γραφεί με ένα «σ» από τον ίδιο τον συγγραφέα, προς αποφυγήν σύγχυσης με την «Οδύσσεια» του Ομήρου.
ΕΡΤ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου